Đông Nam Á, nơi có hơn 680 triệu người, đang ở một thời điểm then chốt trong quá trình chuyển dịch năng lượng. Với nhu cầu điện dự kiến tăng 3-4% hàng năm cho đến năm 2030, năng lượng tái tạo không còn là một lựa chọn mà là một sự tất yếu. Nguồn tài nguyên thiên nhiên phong phú và các chính sách hỗ trợ của khu vực đang định vị Đông Nam Á trở thành một trung tâm năng lượng tái tạo toàn cầu, thu hút đầu tư năng lượng tái tạo từ nước ngoài.
Theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA):
- Công suất năng lượng tái tạo của Đông Nam Á dự kiến đạt 200 GW vào năm 2030.
- Năng lượng mặt trời và gió đang dẫn đầu, chiếm hơn 60% các dự án lắp đặt theo kế hoạch.
Đông Nam Á đang chứng kiến một cuộc cách mạng năng lượng tái tạo, được thúc đẩy bởi các chính sách tham vọng của chính phủ, các khoản đầu tư quốc tế và nhu cầu cấp bách chuyển đổi khỏi nhiên liệu hóa thạch. Các quốc gia như Việt Nam và Philippines đang đi đầu trong sự thay đổi này, đạt được tiến bộ đáng kể trong lĩnh vực năng lượng mặt trời, gió và địa nhiệt. Bài viết chuyên sâu này đi sâu vào quỹ đạo tăng trưởng của năng lượng tái tạo ở các quốc gia này, những thách thức họ phải đối mặt và các tác động rộng lớn hơn đối với khu vực ASEAN. Hãy cùng khám phá cách Việt Nam và Philippines đang tận dụng tiềm năng này qua bài viết.
Việt Nam: Dẫn đầu về Năng lượng Mặt trời và Gió
Tăng trưởng bùng nổ của Năng lượng Mặt trời
Hành trình năng lượng tái tạo của Việt Nam thực sự phi thường. Đến năm 2023, cả nước đã lắp đặt hơn 16 GW công suất điện mặt trời, lọt vào top 10 toàn cầu. Sự tăng trưởng nhanh chóng này có thể được lý giải bởi một số yếu tố chính:
-
Giá điện ưu đãi (FiTs): Được giới thiệu vào năm 2017, các ưu đãi này đưa ra mức giá cao cho điện mặt trời và điện gió, thúc đẩy sự gia tăng đầu tư từ khu vực tư nhân. Giá FiT được ấn định ở mức 0,0935 USD mỗi kWh cho các dự án điện mặt trời, điều này đã làm tăng đáng kể sức hấp dẫn của các khoản đầu tư vào điện mặt trời.
-
Hợp đồng Mua bán điện Tái tạo Doanh nghiệp (PPAs): Các sáng kiến này cho phép doanh nghiệp mua năng lượng tái tạo trực tiếp từ nhà sản xuất, thúc đẩy thêm nhu cầu. Đến năm 2023, các hợp đồng PPA doanh nghiệp đã chiếm một phần đáng kể trong các dự án lắp đặt điện mặt trời mới.
Tiềm năng Năng lượng Gió
Đường bờ biển dài 3.000 km của Việt Nam mang lại tiềm năng to lớn cho năng lượng gió, đặc biệt là các dự án ngoài khơi. Tính đến năm 2023, công suất điện gió của quốc gia đạt 4 GW, với các kế hoạch đầy tham vọng mở rộng lên 20 GW vào năm 2045. Các phát triển chính bao gồm:
-
Dự án điện gió trên bờ: Việt Nam đã tập trung phát triển các trang trại điện gió trên bờ, với các dự án lớn ở khu vực miền Trung và miền Nam. Các tỉnh Bình Thuận và Ninh Thuận là những trung tâm nổi bật về phát triển năng lượng gió.
-
Dự án điện gió ngoài khơi: Chính phủ đã đặt mục tiêu phát triển 10 GW công suất điện gió ngoài khơi vào năm 2030, tận dụng nguồn tài nguyên gió mạnh dọc bờ biển.
Những thách thức
Bất chấp sự tăng trưởng ấn tượng, Việt Nam phải đối mặt với một số thách thức trong lĩnh vực năng lượng tái tạo:
-
Hạ tầng lưới điện: Sự mở rộng nhanh chóng của năng lượng tái tạo đã gây quá tải cho hạ tầng lưới điện đang già cỗi của Việt Nam. Điều này dẫn đến các vấn đề cắt giảm (curtailment), nơi năng lượng dư thừa do các trang trại điện mặt trời và gió tạo ra không thể truyền tải và bị lãng phí. Nâng cấp lưới điện để xử lý công suất cao hơn và tích hợp các giải pháp lưu trữ năng lượng tiên tiến là những bước quan trọng cần thiết để giải quyết thách thức này.
-
Bất ổn về quy định: Những thay đổi thường xuyên trong chính sách và các hướng dẫn không rõ ràng đặt ra rủi ro đáng kể cho các nhà đầu tư. Ví dụ, việc chuyển đổi từ cơ chế FiT sang cơ chế đấu thầu đã tạo ra sự không chắc chắn về lợi nhuận đầu tư trong tương lai. Các khung pháp lý rõ ràng và nhất quán là điều cần thiết để duy trì niềm tin của nhà đầu tư và đảm bảo sự tăng trưởng bền vững trong ngành.
Cam kết của Việt Nam đối với năng lượng tái tạo được thể hiện rõ trong các mục tiêu đầy tham vọng và các khoản đầu tư đáng kể. Tuy nhiên, việc giải quyết các thách thức về hạ tầng lưới điện và sự ổn định về quy định sẽ rất quan trọng để duy trì đà tăng trưởng này và đạt được an ninh năng lượng cũng như tính bền vững lâu dài.
Philippines: Đa dạng hóa Danh mục Năng lượng Tái tạo
Một cường quốc Địa nhiệt
Philippines là một nhà lãnh đạo toàn cầu về năng lượng địa nhiệt, với công suất lắp đặt 1,9 GW, trở thành nhà sản xuất lớn thứ ba trên toàn thế giới. Nguồn năng lượng tái tạo này đóng góp hơn 10% nguồn cung cấp điện của đất nước, cho thấy sự chấp nhận sớm năng lượng sạch của quốc gia này. Mỏ Địa nhiệt Leyte, với công suất lắp đặt hơn 700 MW, là một ví dụ điển hình về năng lực địa nhiệt của đất nước.
Mở rộng Năng lượng Mặt trời và Gió
Philippines hiện đang tập trung vào đa dạng hóa danh mục năng lượng tái tạo của mình:
-
Năng lượng mặt trời: Tiềm năng năng lượng mặt trời của đất nước là rất lớn. Các dự án như Solar Philippines Nueva Ecija Corporation đặt mục tiêu cung cấp 500 MW vào năm 2025. Năm 2024, sản lượng điện từ năng lượng mặt trời dự kiến đạt 1,81 tỷ kWh, với tốc độ tăng trưởng hàng năm 4,79% dự kiến từ 2024 đến 2029.
-
Năng lượng gió: Với tiềm năng điện gió ngoài khơi 178 GW, chính phủ đang hợp tác với các công ty quốc tế như Orsted để phát triển các dự án quy mô lớn. Philippines có kế hoạch tăng tỷ trọng năng lượng gió trong sản lượng điện lên 11,7% vào năm 2030, từ mức 3,1% vào năm 2024.
Các sáng kiến chính sách
Những cải cách gần đây trong ngành năng lượng của Philippines là những yếu tố thay đổi cuộc chơi:
-
Chương trình Đấu giá Năng lượng Xanh (GEAP): Được giới thiệu vào năm 2022, GEAP đã trao 2 GW dự án năng lượng tái tạo cho các nhà phát triển tư nhân. Chương trình này nhằm mục đích hợp lý hóa quy trình thu mua và thu hút thêm đầu tư vào năng lượng tái tạo.
-
Tự do hóa Sở hữu Nước ngoài: Việc dỡ bỏ các hạn chế về sở hữu nước ngoài trong các dự án tái tạo đang thu hút hàng tỷ USD đầu tư trực tiếp nước ngoài. Thay đổi chính sách này dự kiến sẽ thúc đẩy sự phát triển của các dự án năng lượng tái tạo quy mô lớn và tăng cường an ninh năng lượng của đất nước.
Những thách thức
Bất chấp những phát triển đầy hứa hẹn, Philippines phải đối mặt với một số thách thức trong lĩnh vực năng lượng tái tạo:
-
Chi phí điện cao: Mặc dù có nguồn tài nguyên dồi dào, giá điện ở Philippines vẫn thuộc hàng cao nhất trong khu vực do sự thiếu hiệu quả và tổn thất truyền tải. Giải quyết những thiếu hiệu quả này là rất quan trọng để làm cho năng lượng tái tạo có giá cả phải chăng và dễ tiếp cận hơn.
-
Thiên tai: Các cơn bão thường xuyên gây rủi ro cho cơ sở hạ tầng và tiến độ dự án. Philippines phải đầu tư vào cơ sở hạ tầng kiên cố và chuẩn bị sẵn sàng cho thảm họa để giảm thiểu những rủi ro này và đảm bảo sự ổn định của các dự án năng lượng tái tạo.
Cam kết của Philippines trong việc đa dạng hóa danh mục năng lượng tái tạo được thể hiện rõ trong các mục tiêu đầy tham vọng và các khoản đầu tư đáng kể. Bằng cách giải quyết các thách thức về chi phí điện cao và thiên tai, quốc gia này có thể củng cố hơn nữa vị thế của mình là một nhà lãnh đạo về năng lượng tái tạo tại Đông Nam Á.
Các điển hình thành công về Năng lượng Tái tạo
Việt Nam: Điện mặt trời tại tỉnh Ninh Thuận
Tỉnh Ninh Thuận đã trở thành một trung tâm năng lượng mặt trời tại Việt Nam. Khí hậu thuận lợi và các ưu đãi của chính phủ đã thu hút các khoản đầu tư đáng kể. Một dự án đáng chú ý là Nhà máy Điện mặt trời Trung Nam, có công suất 450 MW và là một trong những nhà máy lớn nhất Đông Nam Á. Dự án này không chỉ thúc đẩy việc làm tại địa phương mà còn góp phần vào an ninh năng lượng của khu vực.
Philippines: Năng lượng Địa nhiệt tại Leyte
Đảo Leyte là nơi có tổ hợp điện địa nhiệt lớn nhất Philippines, do Tập đoàn Phát triển Năng lượng (EDC) vận hành. Mỏ Địa nhiệt Leyte có công suất lắp đặt hơn 700 MW, cung cấp nguồn năng lượng ổn định và bền vững cho đất nước. Dự án này nêu bật vai trò lãnh đạo của Philippines trong năng lượng địa nhiệt và tiềm năng mở rộng hơn nữa.
Thái Lan: Các dự án Điện mặt trời Cộng đồng
Thái Lan đã thực hiện một số dự án điện mặt trời dựa vào cộng đồng để thúc đẩy năng lượng tái tạo ở cấp cơ sở. Một ví dụ là sáng kiến của Solar Power Company Group tại các vùng nông thôn, nơi các trang trại điện mặt trời quy mô nhỏ được phát triển với sự hợp tác của cộng đồng địa phương. Các dự án này không chỉ cung cấp năng lượng sạch mà còn tạo việc làm và hỗ trợ kinh tế địa phương.
Cơ hội và Rủi ro cho Nhà đầu tư nước ngoài khi tham gia ngành Năng lượng Tái tạo
Cơ hội
- Nhu cầu thị trường tăng trưởng: Nhu cầu năng lượng ngày càng tăng ở Đông Nam Á mang đến cơ hội đáng kể cho các nhà đầu tư nước ngoài. Cam kết của khu vực đối với năng lượng tái tạo cung cấp một mảnh đất màu mỡ cho đầu tư.
- Ưu đãi của chính phủ: Nhiều nước ASEAN cung cấp các ưu đãi hấp dẫn cho các dự án năng lượng tái tạo, như miễn giảm thuế, giá điện ưu đãi (FiT) và trợ cấp.
- Đối tác chiến lược: Hợp tác với các công ty địa phương có thể cung cấp cho các nhà đầu tư nước ngoài những hiểu biết có giá trị và thâm nhập thị trường suôn sẻ hơn.
- Tiến bộ công nghệ: Việc áp dụng các công nghệ tiên tiến trong năng lượng tái tạo có thể dẫn đến giảm chi phí và cải thiện hiệu quả, làm cho các khoản đầu tư có lợi nhuận cao hơn.
Thách thức
-
Bất ổn về quy định: Những thay đổi thường xuyên trong chính sách và quy định có thể gây ra rủi ro đáng kể cho các nhà đầu tư nước ngoài. Các khung pháp lý rõ ràng và ổn định là điều cần thiết cho các khoản đầu tư dài hạn.
-
Thách thức về cơ sở hạ tầng: Cơ sở hạ tầng lưới điện không đầy đủ có thể dẫn đến các vấn đề như cắt giảm năng lượng và hoạt động kém hiệu quả, ảnh hưởng đến lợi nhuận của các dự án năng lượng tái tạo.
-
Ổn định chính trị và kinh tế: Môi trường chính trị và kinh tế ở một số nước ASEAN có thể biến động, ảnh hưởng đến an ninh đầu tư.
-
Rủi ro môi trường và xã hội: Các dự án phải xem xét tác động môi trường và sự phản đối tiềm ẩn từ xã hội, điều này có thể trì hoãn hoặc tạm dừng các dự án.
Tác động khu vực: Chuyển dịch Năng lượng Tái tạo của ASEAN
Cam kết Net-Zero
Cả Việt Nam và Philippines đều đã cam kết đạt được mục tiêu phát thải ròng bằng không (Net-Zero) vào năm 2050, phù hợp với các mục tiêu khí hậu toàn cầu. Toàn bộ ASEAN đặt mục tiêu đạt 23% năng lượng tái tạo trong nguồn cung cấp năng lượng sơ cấp vào năm 2025.
Cơ hội kinh tế
Ngành năng lượng tái tạo là động lực tăng trưởng kinh tế quan trọng ở Đông Nam Á:
-
Tạo việc làm: Hơn 300.000 việc làm đã được tạo ra tại Việt Nam và Philippines.
-
An ninh năng lượng: Giảm sự phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch nhập khẩu giúp tăng cường sự độc lập về năng lượng của khu vực.
Tiềm năng Hợp tác
Thành công của Việt Nam và Philippines nêu bật các cơ hội hợp tác khu vực:
-
Kết nối lưới điện: Phát triển lưới điện ASEAN chung để tối ưu hóa việc phân phối năng lượng và giảm thiểu chi phí.
-
Chia sẻ kiến thức: Thành công của Việt Nam trong việc mở rộng quy mô năng lượng mặt trời có thể đóng vai trò là hình mẫu cho các quốc gia ASEAN khác.
Tương lai của Năng lượng Tái tạo tại Đông Nam Á
Sự bùng nổ năng lượng tái tạo ở Đông Nam Á không chỉ là một xu hướng—đó là một phong trào mang tính chuyển đổi, định hình lại các nền kinh tế và xã hội. Với việc Việt Nam và Philippines đi đầu, khu vực này sẵn sàng trở thành một nhà lãnh đạo toàn cầu về các giải pháp năng lượng sạch.
Kết luận
Sự bùng nổ năng lượng tái tạo ở Đông Nam Á không chỉ là một xu hướng—đó là một phong trào mang tính chuyển đổi, định hình lại các nền kinh tế và xã hội. Với việc Việt Nam và Philippines đi đầu, khu vực này sẵn sàng trở thành một nhà lãnh đạo toàn cầu về các giải pháp năng lượng sạch.
Những tiến bộ nhanh chóng của Việt Nam trong năng lượng mặt trời và gió nhấn mạnh tiềm năng của nước này như một cường quốc năng lượng tái tạo, trong khi chuyên môn của Philippines về địa nhiệt và sự đa dạng hóa sang năng lượng mặt trời và gió thể hiện một cách tiếp cận cân bằng và hướng tới tương lai. Những nỗ lực này không chỉ quan trọng để đáp ứng nhu Gcầu năng lượng ngày càng tăng mà còn để đạt được sự bền vững và an ninh năng lượng lâu dài.
Tiềm năng hợp tác giữa các quốc gia ASEAN, thông qua các sáng kiến như kết nối lưới điện và chia sẻ kiến thức, sẽ rất quan trọng để duy trì đà phát triển và vượt qua các thách thức. Khi Đông Nam Á tiếp tục đón nhận năng lượng tái tạo, khu vực này sẽ được hưởng lợi từ tăng trưởng kinh tế, tạo việc làm và giảm sự phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch. Tương lai của năng lượng tái tạo ở Đông Nam Á rất tươi sáng, và với cam kết và sự đổi mới liên tục, khu vực này có thể dẫn đầu thế giới trong các giải pháp năng lượng sạch.
Nguồn: ACCEPT II – Dự án Năng lượng và Biến đổi Khí hậu ASEAN, Iea 50, Statista, Energy Tracker Asia, EREA & DEA: Báo cáo Triển vọng Năng lượng Việt Nam, Lộ trình đến Net-Zero (2024), EVN
